معرفی انواع مبلمان شهری

یکشنبه 8 اردیبهشت 1398

شهر یک اثرهنری بزرگ است که آفرینندگانی به وسعت خود و به تعداد جمعیتش دارد. (کریستوفر الکساندر)

شهر موجودی است زنده و فعال که با نبض زندگی و نیازهای روزمره مردم در تپش است. این موجود زنده و فعال ، باید متناسب با شرایط عصر خود ، برای پاسخ گویی به نیازهای جدید به اسباب و تجهیزاتی خاص مجهز شود . هم زمان با این تپش است که شهر و فضاهای مختلف آن بستر و ظرف مناسبی برای انواع فعالیت‌های فردی یا گروهی شهروندان می‌شود. در صنعت شهر سازی و زیبا سازی فضاهای شهری اصطلاحی تحت عنوان مبلمان شهری بکار برده می‌شود که ممکن است کمی ابهام برانگیز باشد سؤال این است مبلمان شهری چیست و منظور از بکار بردن این اصطلاح چه می‌باشد؟

در واقع طراحی مبلمان شهری از اندیشه‌ها و هویت یک جامعه برخواسته، به طوری که با هنر و خلاقیت ادغام شده و به گونه ای جاودان و ماندنی می‌شود که، بر همه اقشار جامعه نیز تأثیر گذار گردد. بنابر آنچه بیان شد اولین نقشی که برای طراحی مبلمان شهری قائل می‌شویم، همان برقراری ارتباط بصری مناسب بین طرح و انسان است و یا به زبانی دیگر، همان ارتباط بین مبلمان شهری و هویت انسان می‌باشد و در دومین نقش خود، وظیفه زیباسازی محیط را بر عهده می‌گیرد چرا که انسان زیبا پسند است و همین ویژگی در المان‌های شهری باعث آرامش انسان می‌شود.

تعریف مبلمان شهری

دامنه مفهومی و کاربردی مبلمان شهری بسیار گسترده است، مبلمان شهری به مجموعه وسیعی از وسایل ، اشیا، دستگاه‌ها ، نمادها ، خرده بناها ، فضاها و عناصری گفته می‌شود که چون در خیابان و در کل فضای باز شهر نصب شده اند و استفاده عمومی دارند ، به این اصطلاح معروف شده اند. در واقع ، مبلمان شهری متداول‌ترین عبارت در حوزه مفاهیم کاربردی تجهیزات شهری، در زبان فارسی است و در تعریفی دیگر، به مجموعه اجزایی که در فضاهای شهری چیده می‌شوند و به استفاده عموم جهت رفع نیازهای زیست محیطی می‌رسند و منظر و هویت شهری را، تحت شعاع قرار می‌دهد، مبلمان شهری یا اسباب و اثاثیه شهری می‌گویند.

در مجموع ، مبلمان شهری اجزا و امکاناتی هستند که با ویژگی‌های مختلف خود همچون رنگ، شکل، فراوانی، نوع مکان گیری مناسب و غیره، در ارتقای کیفیت و کمیت محیط، ویژگی‌های بصری، خدمت رسانی به مردم و رفع نیازهای مختلف آن‌ها نقشی قابل توجه برعهده دارند . زمانی این اجزا و امکانات مبلمان شهری تلقی می‌شوند که اولاً، در فضاهای باز شهری مکان یابی شده و کارکرد عمومی داشته باشند و دوم اینکه، وجود آن‌ها در فضای شهری نیازی از نیازهای عمومی شهروندان را تأمین کنند. در واقع حذف مبلمان شهری از فضاهای شهری یا نامناسب بودن آن ها، موجب ناکارایی و اختلال درعملکرد نظام شهری می‌شود و نیازهای متعدد شهروندان بی پاسخ می‌مانند.

کاربرد مبلمان شهری در هویت و سیمای شهری

بی شک بخش عمده ای از عناصر تشکیل دهنده‌ی سیمای هر شهر، مبلمان آن شهر است؛ اجزایی که گذشته از کاربردهای خاص خود به زیبایی و انتظام شهر نیز سامان می‌بخشند. طبعاً شکل گیری عناصر بصری که تصویر هر شهر را به وجود می‌آورند، خاطره ای را برای هر بیننده در ذهن باقی می‌گذارند.

کوین لینچ در کتاب «سیمای شهر» در همین اثر و خاطره و یادی که از سیمای یک شهر در ذهن بیننده به جای می‌ماند (تصویر ذهنی)، مفصل صحبت کرده است. هنر طراح آن است که در کنار چیدمان این ابزار و اجزا، نیاز شهروندان را برطرف کرده و سیمای زیبا به شهر بدهد؛ به طوری که شهروند احساس آرامش و راحتی را در برخورد با آن‌ها داشته باشد. نیمکت، تیرهای چراغ برق، صندوق پست و اتاقک تلفن، تابلوها، فضاهای سبز، آب نماها و بسیاری از اجزای دیگر تشکیل دهنده‌ی این نظم هستند.

در بسیاری از شهرها فقط تابلوهای نصب نشده (نه علائم رانندگی) خود به تنهایی می‌توانند به دلیل بی نظمی و اغتشاش و شلوغی سیما باعث به وجود آمدن تصویری نه چندان زیبا و آرامش بخش در شهر شوند.

امروزه در شهرهای بزرگ و پیشرفته، از جمله در شهرهای اروپا و امریکا کارشناسان بسیاری بر روی این موضوع کار کرده و به جزئیات سیما و نمای شهری اهمیت می‌دهند و گاهی همان قدر که طرح‌های جامع و تفصیلی شهری اهمیت دارند، برای مبلمان و سیمای شهر نیز بهای ویژه ای پرداخت می‌کنند، مثلاً حتی الامکان بسیاری از تابلوهای ایستاده‌ی راهنمایی و رانندگی را حذف و به جای آن از خطوط و علائم رنگی در سطح خیابان استفاده می‌کنند.

نخستین کمکی که این حرکت می‌کند، جلوگیری از آشفتگی، اغتشاش و ازدحام در دید بیننده و شلوغی محیط است. اهمیتی که این طراحان به نقش مردم و نیاز شهروندان می‌دهند، آن قدر است که محور تصمیمات شان عمدتاً رفاه و راحتی و آسایش ایشان محسوب می‌شود؛ به گونه ای که دید بصری و به وجود آوردن نمایی توأم با تعادل لازم، راحتی و آرامش را برای ساکنان به ارمغان می‌آورد و مشاهده می‌شود عناصر مبلمان شهری نه تنها مزاحمتی برای رفت و آمد مردم ندارد، بلکه درست جایی که مورد نیازشان هست نیز به کار گرفته شده است.

شاید تا به حال مشاهده کرده باشید در بسیاری از مراکز عمده‌ی خرید، محلی برای استراحت و یا نشستن افراد به ویژه سالمندان در نظر گرفته شده است و یا شاید گاهی دیده باشید در بسیاری از شهرهای پیشرفته برای خرید از چرخ‌های دستی در داخل غرفه‌ها استفاده می‌شود، بدون این که با هیچ مشکلی از بابت رفت و آمد مواجه شوند. بنابراین، نیاز شهروندان و سیمای شهر و به وجود آمدن هویت شهری حلقه‌های به هم چسبیده و جدا نشدنی هستند که هر یک دیگری را پشتیبانی و تکمیل می‌کند و بی توجهی و بی دقتی به هر کدام آسیب جدی و خللی فاحش در به وجود آمدن سیمای نامناسب شهر خواهد بود.

رابطه مبلمان شهری با سلامت روانی جامعه

بدیهی و روشن است که مبلمان شهری علاوه بر خصوصیات و ویژگی هایی که نام برده شد، باید سهم مهمی در به وجود آوردن آرامش و سلامت روحی و ذهنی افراد داشته باشد. گاهی شلوغی و اغتشاش عناصر چنان است که نه تنها آرامشی را به دنبال ندارد، بلکه باعث سردرگمی و آشفتگی شهروندان نیز می‌شود، به گونه ای که انسان خسته از کار روزانه هیچ رغبتی برای نشستن و استفاده کردن از فضای شهری و مبلمان آن ندارد.

شاید تا کنون کم‌تر به رابطه‌ی مبلمان شهری وآرامش روانی افراد توجه شده باشد، اما به یقین اولین تأثیرات خود را در ارتباط با چگونگی استفاده‌ی شهروندان از این عناصر خواهد داشت. به هر جهت، زمانی که در یک بازار شلوغ و پر سر و صدا با تابلوهای نامنظم مختلف رو به رو می‌شویم، خود به خود احساس نبود آرامش و آشفتگی را خواهیم داشت و یا وقتی در فضای شهری که برای استفاده ساکنان در نظر گرفته شده که دقایقی را بیاسایند، اما رعایت بسیاری از مسائل روانی شهری در آن لحاظ نشده است، احساس راحتی نداشته و آرامشی نیز به دنبال نخواهد آمد. بدین ترتیب، این نیز هنر طراحان و دست اندرکاران مسائل مبلمان شهری است که با چیدمان صحیح و استفاده‌ی به جا، ضمن به وجود آوردن محیط و منظر مناسب و عملکردی در خور استفاده‌ی ساکنان، به مسائل روحی، روانی و آرامش بخش محیط نیز توجه کافی داشته باشند.

انواع مبلمان شهری

مبلمان شهری از اثر گذارترین عوامل در فضاهای شهری در ذهن شهروندان هستند، تا حدی که معمولا ساکنین و حتی گردشگران ، مناطق مختلف یک شهر را با مبلمان و زیبایی‌های مخصوص به آن می‌شناسند. مبلمان به لحاظ موقعیت ، ابعاد ، تناسب ، رنگ ، فرم ، شکل و حالت در فضاهای شهری تأثیرگذار هستند. تا در عین توجه به ابعاد زیبا شناختی شهر ، پاسخ گوی نیازهای استفاده کننده از آن باشد. از طرف دیگر، انسان انتظار دارد در مواجه با فضایی خاص نسبت به مکان در او بوجود آید و ادراک مبلمان یک خیابان ، باید تأثیری روانی و عاطفی بر افراد در معرض آن گذارد و احساسات آنان را برانگیزد ، احساس هویت ، تعلق خاطر و انبساط خاطر نسبت به شهر را در شهروندان زنده سازد.

در تقسیم بندی دیگری، این عناصر به صورت کلی‌تر در چهار دسته تقسیم بندی شده اند: