نقش مبلمان شهری در معماری شهری

با گسترش فزاینده شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرنشینان و مشکلات ناشــی از آن، فراهم آوردن امکاناتی برای رفاه حال شــهروندان بیش از پیش ضروری می نماید. امروزه اهمیت و نقش مبلمان شهری در خدمات رســانی و زیباسازی شهری بر هیچ کس پوشیده نیست و مبلمان شهری از اجزای ضروری و جدایی ناپذیر شهرها محسوب می شود. هدف از این مطالعه بررســی نقش مبلمان شــهری بر ارتقاء کیفیت محیط شهری و رضایتمندی شــهروندان منطقه 4 شهرداری کرمانشاه است که به روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته اســت.

شهر موجودی اســت زنده و فعال که با نبض زندگــی و نیازهــای روزمره مــردم در تپش اســت. این موجود زنده و فعال ، باید متناسب با شــرایط عصــر خود ، برای پاســخ گویی به نیازهــای جدید به اســباب و تجهیزاتی خاص مجهز شــود . هم زمان با این تپش اســت که شــهر و فضاهــای مختلف آن بســتر و ظرف مناســبی برای انــواع فعالیت هــای فردی یا گروهی شهروندان می شــود. در صنعت شهر سازی و زیبا سازی فضاهای شهری اصطلاحی تحت عنوان مبلمان شهری بکار برده می شود که ممکن است کمی ابهام برانگیز باشد سوال این است مبلمان شــهری چیست و منظور از بکار بردن این اصطلاح چه می باشد؟

امروزه برنامه ریزی شــهری بیشتر با توسعه و بازسازی شــهرهای قدیمی تر سروکار دارد تا با طراحی کلی و همه جانبۀ شــهرهای جدید. بدین ترتیب، برنامه ریزی شهری به معنای احیا یا بازسازی شــهری است. با آغاز دهۀ ۱۹۵۰ ، بسیاری از شــهرها (به ویژه در ایالات متحده) رشــد و توســعه یافتند. بزرگراههایی مجددا که از میان این شــهرها کشــیده شــد، سبب تغییراتی در مناطق قدیمی مجاور آنها گردید. زاغه ها پاکسازی شد و به جای آنها مجتمعهای مســکونی مرتفع احداث گشت. بناهای اداری قدیمی نیز در مرکز شــهر تحریب گردیدند تا جای خود را به برجهای اداری جدید بسپارند.

برنامه ریزی شــهری را، چه به معنای طراحی شــهرهای جدید و چــه به معنای بازســازی شهرهای قدیمی، همواره از زمانهای دور، دولتها در دست داشته اند. از اوایل دهه ۱۹۷۰ با بسط و گسترش فعالیتهای اقتصادی، نوع دیگری از توسعۀ شهری تحت عنوان روستا – شهرها در مناطق کم ســکنه به وجود آمد. نمونه هایی از این مناطق عبارتند از شمال شهر دالاس (در ایالت تگزاس)، دالان "اوک بروک ناپرویل" در غرب شیکاگو (واقع در ایالت ایلی نویز) و ناحیه اورانژ (در ایالت کالیفرنیــا). این نقاط که قبال جزو مناطق حاشیه ای شهرها و جوامع حومه نشــین بودند، به عرصه های صنعتی و تجاری بزرگی تبدیل گردیدند. در بسیاری موارد نسبتا تعداد مشاغل این روستا شــهرها از شهرهای قدیمی مجاور آنها بیشتر بوده است.

برنامــه ریــزان کــه از نابودی شــهرها تحت تأثیــر صنعتــی شــدن ناخرســند بودنــد، درنظر داشــتند بــرای بررســی و بهبود این شــهرها از طرحهــای جامع اســتفاده کنند. نمونه ای از این طرحهای جامع، استفاده کنند. نمونــه ای از ایــن طرحهــای جامــع، ایدۀ شهرصنعتی "تونی گارنیه"، در ۱۹۰۴ میلادی اســت. چند ســال بعد "دانیل برنهام" طرح خود را برای شــیکاگو ارائه کــرد. برنامه ریزی و طراحــی مجدد شــهرها در مقیــاس کلان، همواره توأم با موفقیت نبوده اســت و شــاید به همین لحاظ بوده که در اواخر قرن بیســتم اهداف برنامه ریزان متعادل تر شده است. این برنامه ریزان به جای تلاش برای ایجاد شــهر آرمانی، کار خود را به چند هدف دست یافتنی محدود کردند.

معیارهای ارزیابی و انتخاب مبلمان شهری

بــه وجود آوردن یک فضای شــهری مطلوب به یکایک عناصر تشــکیل دهنده آن بســتگی دارد و کیفیت ساخت هر یک از این عناصر، چگونگی اســتقرار آنها در محیط و ارتباط آنها با یکدیگر نیز تأثیری مســتقیم در بهبود کیفیت محیط شــهری دارد. مبلمان شــهری یک شهر به عنوان یکی از ملموس ترین و در دســترس ترین عناصر تشکیل دهنده فضاهای شــهری از اهمیت فراوانی برخوردار است. این عناصر به لحاظ کاربردی، عوامل خاصی در به طور مســتقیم با شهروندان در ارتباط اســت و طبعا زمینه های طراحی، ساخت و نصب بر آنها تأثیر تأثیر خواهد داشت. عدم رعایت اصول لازم می تواند باعث بی استفاده ماندن محصول، اغتشاش و آلودگی بصری، تخریب زود هنگام و ... گردد که سلب اعتماد شهروندان در استفاده از محصولاتی از این دست را به دنبال خواهد داشت.

در این نوشــتار قصد بر این است تا با بررسی نکات اساسی که در طراحی مبلمان شــهری نقش دارند، آگاهی های لازم بــرای خرید، نصب و حتی تولید این محصولات ارائه شــود. با بررســی این نکات می توان به نقاط قوت و ضعــف و قابلیتهای هر یک از این محصولات پی برد و با توجه به شــرایط موجود، سفارش ساخت و یا خریدی مناسب انجام داد. همچنین این امکان وجود خواهد داشت تا معایب احتمالی یک محصول در مراحل مکان یابی و نصب و تعدیل و یا برطرف گردد.

لازم به ذکر است که سازمان زیباسازی شهر تهران با هدف اتقای کیفیت محیط شــهریف پروژه ای را با عنوان "تدوین ضوابط و مشــخصات فنی مبلمان شــهری" به انجام رســانده اســت. حاصل این پروژه به صورت دفترچه های دستورالعمل در مورد هر یک از اجزای مبلمان شهری است که به زودی در اختیار مناطق مختلف شــهرداری و ســایر ارگانهای ذی صلاح قرار خواهد گرفت.

به طور کلی نکات مهم در طراحی را به دو گروه عمده می توان تقســیم نمود :

الف) فیزیکی : پارامترهایی که ویژگیهای فیزیکی و ظاهری یک محصول را دربر می گیرند.

ب) غیرفیزیکی : پارامترهایی که محتوای فیزیکی ندارند بلکه به هنگام کاربرد و استفاده از محصول مورد توجه و اهمیت قرار می گیرند، زیبایی و ترافیک آرام...

ارمغان شهرداری بالتمیر

واحد حمل و نقل شــهرداری بالتمیر در آمریکا به منظور تأمین بیشــتر رفاه شــهروندان، مواردی نظیر بازسازی نیمکت های سطح شهر، نوسازی خطوط عابر پیاده و کنترل ترافیک شــهر در واقع اضطراری را ســرلوحه اقدامات خود قرار داده است.

بهترین شهر امریکا

این عبارتی بود که در ماه ژوئن سال گذشته، پس از تعویض یا بازسازی و مرمت نیمکت های شهر بالتمیر بر روی آنها نقش بست. این اقدام از آنجا صورت گرفت که کارکنان و مدیران واحد حمل و نقل شهرداری بالتمیر، شــعار "ارائه بهترین خدمات به بهترین شــهر آمریکا" را دستور کار خود قرار دادند. نوسازی خطوط عابر پیاده به طور معمول خطوط عابر پیاده در مناطق مرکزی شهرها می بایست در حدود چهار ســال دوام آورند. این در حالی اســت که در بالتیمر مدت ها بود که این خطوط کمرنگ شــده یا کاملا از بین رفته بودند. به همین منظور واحد حمل و نقل شــهرداری بالتمیر با شناســایی تقاطع هایی که نیاز به بازســازی داشتند، به رنگ آمیزی مجدد این خطوط و خط کشــی آنها به وسیله دستگاه حرارت دهندۀ پلاستیک اقدام کرد. در زمان حاضر بازســازی و مرمت خطوط عابر پیاده در مرکز شــهر بالتیمر، گامی دیگر در مســیر حمل و نقل شــهری مطمئن به شمار می رود.

افسران ویژه مجری ترافیک

واحد ویژه مجری ترافیک نخســتین بار در ســال ۱۹۹۰ میلادی با هشــت افســر فعالیت خود را آغاز کرد. این واحد که ابتدا به منظور تســهیل رفت و آمد شــهروندان در حد فاصل میان محل سکونت و کار شکل گرفت، اکنون وظایفی فراتر از آن را به عهده گرفته است. در زمان حاضر افســران ویژه مجری ترافیک مواردی از این دســت را مهــم ترین وظایــف خود می دانند؛ صدور قبــض های پارکینگ، کنترل ترافیک در مواقع خاص همچون قطع برق، برگزاری مسابقات ورزشــی، فستیوال ها، اسکورت مقامات عالی رتبه و در نهایت کنترل و توزیع ترافیک در مناطق مرکزی شــهر و نظایر این ها. این افسران – کــه زیرنظر پلیس و واحد حمل و نقل شــهرداری بالتیمر – تواما فعالیت می کنند، در مواجهه با حوادثی نظیر آتش ســوزی، گروگان گیری، تیراندازی و فوریت های دیگر کنترل ترافیک شهر را به دست می گیرند.

گفتنی اســت خدمات ارائه شــده به وسیله افســران ویژه پلیس را قادر می ســازد که در شــرایط حاد، به جای هدایت ترافیک ناشــی از حادثــه، بر روی زمان، مدیریــت نیروها و عملیات و مأموریت خود متمرکز شوند.

طراحی مبلمان برای خیابان

نیمکت و صندلی خیابانی نشســتنگاه در هر شهر، مکانی برای تمرکز برخی فعالیت هاست؛ فضایی برای میانســالان و ســالخوردگان تا درد دلهای خــود را در برابر آفتاب زمستانی و یا زیر سایه درختان تابستانی با یکدیگر رد و بدل کنند، جایی برای دانش آموز و دانشــجوی اهل مطالعه، منظر مناســبی برای آنان که آرزوها و برنامه های زندگی مشــترک آینــده را مرور می کنند، موضعی اســتراتژیک برای مادران تا ضمن زیرنظر داشــتن فرزند خود با دوست جدیدشــان نیز صبحت کنند و شاید اســتراحتگاهی برای پاهای خسته فروشنده دوره گرد.

می گویند کــه دولتمردان برای نیمکت های عمومی شــهر، نمادی از اندیشــه و تدبیر قائل اند و معروف اســت که درباره یک شهر می توان بر حســب تعداد نیمکت هایش داوری کرد. این بدان معناســت که قابلیت طراحــی و اســتفاده از این وســیله در یک محیط اجتماعــی، نگرانی و مســئولیت پذیری مســئولان یک شــهر را دربر برابر همشهری هایشان مشخص می کند. تعبیه نیمکت در شــهرهای امــروزی، امری ضروری اســت؛ نیمکت در ایســتگاه اتوبوس برای منتظران اتوبوس، در پارک برای رفع خســتگی و لذت بردن از محیط، در ســطح خیابان برای اســتفاده رهگذران و نیز مکانهای بسیار دیگر.

اســتفاده کوتــاه و یا بلندمدت در انتخاب جایی برای نشســتن، معمولا مدنظر اســت. نشســتن بلند مدت الزامات و تسهیلات خاص خود را می طلبد، مانند فرم، مدولاریته(قطعه بندی)، آرگونومی (تناسب با ویژگیهای کالبدی بدن انســان) و قطعات اضافی، برای استفاده کوتاه مدت می توان ترکیب ســاده و متنوع تری را درنظر داشــت؛ نیمکــت های یکپارچه با گلدان، روشنایی، زباله دان یا نیمکت های دیواری و پایه کوتاه روی دیوار. به تعبیر دیگر، نیمکت ها و صندلی های خیابانی با اســتفاده کوتاه مدت در دســته بدون پشــتی و بلند مدت در گروه نیمکت های با پشتی قرار می گیرند.

اگر بپذیریم که هدف نهایی شهرســازی، ایجاد محیط کالبدی مناســب برای زندگی سالم، امن و آسوده شهروندان است، آن گاه آمایش، طراحی و آماده سازی فضاهای شهری متناسب و الزم برای این زندگی و الزامات آن، جایگاه عمده ای در فرآیند شهرســازی می یابد. اما فضاهای شهری موجود در کشور ما از این نظر بسیار فقیر و ناکارآمد ارزیابی شده اند. حل این مشــکل مســتلزم اقدامات متعدد و گاه توأم برنامه ریزی، طراحی، اجرایــی و مدیریتی اســت و طراحی و ســاماندهی مبلمان شــهری در چارچوب فضای شهری، یکی از همین اقدامات است.

ماهنامه شــهرداریها با تأکید بر ضــرورت برخوردی جامع و هماهنگ با تمام عناصر فضای شــهری و فرآیند طراحی آن، مجموعه ای از مباحث طراحی مبلمان شــهری برای خیابان را تنظیم کرده اســت که به تدریج در هر شــماره به یکی از این عناصر خواهد پرداخت. اولین بخش از این مباحث به نیمکت و صندلی خیابانی اختصاص دارد. پر استفاده ترین و راحت ترین نیمکت ها، آنهایی هستند که دارای پشتی، جادســتی، فرمی راحت و مطابق با بدن هســتند. این گونه نشستنگاه ها افراد را به تأمل در نشســتن و ســپری کردن اوقات با آسودگی خاطر در محیط شهری تشویق می کنند.

مصالحی برای ســاخت نیمکت و صندلی خیابانــی ترجیح دارند که نیاز به مراقبت کمتری داشــته باشند. در برابر سرما، گرما، رطوبت و خشکی، کیفیت خود را از دست نمی دهند.

از آنجا که در کشــورهای توسعه یافته، هزینه اداره شهر از طریق مالیات شهروندان تأمین می شود، شهرداریهای ایالت انتاریو در کانادا ملزوم به ارائه گزارش عملکرد خود در این زمینه به شهروندان شدند. هر روشی که برای تأمین روشنایی در یک محل انتخاب شود، تجهیزات و نحوه اجرای آن باید دارای این مشخصات باشند؛ مقاومت در برابر تخریب عمدی، مقاومت در برابر شرایط جوی و اقلیمی نامساعد، عدم زنگ زدگی و فرسایش، نصب آسان و بالاخره نگهداری آسان.

برنامه ریزی و طراحی مجدد شــهرها در مقیــاس کلان، همواره توأم با موفقیت نبوده است و شاید به همین لحاظ بوده که در اواخر قرن بیستم اهداف برنامه ریزان متعادل تر شده است. شــهر نشــینی منبعث از هویت و فرهنگ شهروندان اســت به عبارتی مســئولان و برنامه ریزان شــهری ســعی می کنند تا با تأسی به آداب ، فرهنگ و هویت شــهروندان فضاهای شهری خود را طراحی و زیبا سازی نمایند و این کار همان بحث مبلمان شــهری است .انسان موجودی زیبا پســند است. بنابراین همیشــه در پی طرح های زیبا و فضاهای مسحور کننده است . شهرها را به زیبائی طراحی می کند و از فناوریهای پیشرفته در زمینه های نور ، صدا ، و سایر جلوه های بصری برای زیبا تر شدن آنها استفاده می کند تا احساس آرامش بیشتری در شهروندان ایجاد نماید . دامنه مفهومی و کاربردی مبلمان شــهری بسیار گسترده است.

تعریف مبلمان شهری

مبلمان شهری به مجموعه وســیعی از وسایل ، اشیا، دستگاه ها ، نمادها ، خرده بناهــا ، فضاها و عناصری گفته می شــود که چــون در خیابان و در کل فضای باز شهر نصب شــده اند و استفاده عمومی دارند ، به این اصطلاح معروف شــده اند . در واقع ، مبلمان شهری متداول ترین عبارت در حوزه مفاهیم کاربردی تجهیزات شــهری ، در زبان فارسی است. و در تعریفی دیگر، به مجموعه اجزایی که در فضاهای شــهری چیده می شــوند و به اســتفاده عموم جهت رفع نیازهای زیســت محیطی می رسند و منظر و هویت شــهری را، تحت شــعاع قرار می دهد، مبلمان شهری یا اسباب و اثاثیه شــهری می گوینــد. در مجموع ، مبلمان شــهری اجزا و امکاناتی هســتند که با ویژگی های مختلف خود همچون رنگ، شــکل ، فراوانی ، نوع مکان گیری مناســب و غیره ، در ارتقــای کیفیت و کمیت محیط ، ویژگی های بصری ، خدمت رســانی به مــردم و رفع نیازهای مختلف آن ها نقشی قابل توجه بر عهده دارند . زمانی این اجزا و امکانات مبلمان در فضاهای باز شهری مکان یابی شده و شــهری تلقی می شوند که اولا کارکرد عمومی داشته باشند و دوم اینکه ، وجود آن ها در فضای شهری نیازی از نیازهای عمومی شهروندان را تأمین کنند. در واقع حذف مبلمان شــهری از فضاهای شهری یا نامناســب بودن آن ها، موجب ناکارایی و اختلال در عملکرد نظام شهری می شود و نیازهای متعدد شهروندان بی پاسخ می مانند.

نقش اصلی مبلمان شــهری در سطح خیابان ها و فضاهای شهری ایجاد مکانهایی است که زبان ناطق هویت انسان و منظر شهری مطلوب، باشد. مبلمان شــهری خود انواع مختلفی دارد که هــر کدام، از حیطه طراحی شــهری، در راستای هویت شــهر و سیمای آن گام بر می دارد و آینه ای از فرهنگ شــهر اســت، که از انواع مبلمان شهری می توان به صندلی ها و نیمکت ها، ایســتگاه های اتوبوس، سطل های زباله، بیلبوردها و تابلوهای آگهی، نمادهای شهری و ... اشــاره کرد، که خصوصیات منحصر به فرد هر کدام از این مبلمان ها نیز از اهمیت خاصی برخوردار است، چرا که با طراحی درست و مناســب هر کدام از آنها با توجه به خصوصیات و نحوه مکان یابی مناســب، مــی توانند در جهت تأمین نیاز شــهروندان و القاء هویت آنها نقش موثری را ایفا کنند.

اجزای مبلمان شــهری، سه ویژگی اساســی دارند: کاربردی بودن، زیبایی وهویتمند بودن اســت که در صورت داشتن هر ســه ویژگی، میتواند نیاز عملکردی، بصری و هویتی شهروندان را همزمان برآورده سازد. البته این امر، مستلزم در نظر گرفتن مقوله های متعددی در طراحی اجزای مبلمان شــهری اســت که نه تنها رنــگ، هماهنگی با محیط پیرامون، دوام، ایمنــی، و اقتصادی بودن آنها مورد نظر اســت، بلکه باید از نظر عملکردی، جانمایی مناسبی در سطح شهر داشته باشند تا بتوانند پاسخگوی نیاز شهروندان باشند.

یکــی از ویژگی های مهم اجزای مبلمان شــهری، وابســتگی آنها به فرهنگ است. یعنی از فرهنگ و هویت شهر که متأثر از فرهنگ و هویت شهروندان است نشأت می گیرند. امروزه در طراحی شهرها، نحوه مبلمان فضاهای شهری از اهمیت ویژه ای برخوردار است به عنوان مثال روشنایی معابر شــهری و خیابانها ، نصب علائم راهنمائی و رانندگی ، جاگذاری و مکان یابی مناسب سطل های زباله ، طراحی مدرن فضاهای سبز، طراحی مناســب میادین و بلوارها، نمادها، پارک ها و فضاهای عمومی و.... همه باید متناســب با بافت فرهنگی و هویتی شهر و شهروندان و استعدادها و ظرفیتهای منطقه باشد.

گســتردگی عناصر مبلمان شهری ، تقسیم بندی های متعددی را به همراه داشــته است. در یک تقسیم بندی ، این عناصر در یازده دسته از هم منفک شده اند:

- عناصر جهت نما و اطالع رســانی: تابلوهای راهنما، پالک ها ، ســاعت و تابلوهای تبلیغاتی

- تابلوهــا و کنترل کننده های ترافیکی: تابلوهــای راهنمایی و رانندگی و پارکومتر

- کیوســک ها و اتاق های شهری: کیوســک روزنامه فروشی، گل فروشی و سرویس بهداشتی

- مخازن شهری: سطل زباله ، مخازن شهری و مخازن شن و ماسه

- صندوق های شهری: صندوق های پست و صندوقهای صدقات

- موانع، راه بند و حفاظ: نرده و حصار ، راه بند ، دریچه و پا درختی

- پایانه ها و ایســتگاه های شهری: ایســتگاه های اتوبوس و ایستگاه پارک دوچرخه

- وسایل بازی و ورزشی: وسایل بازی کودکان و وسایل ورزشی فضای باز

- تأمین نور و روشنایی: پایه چراغ، تیر برق و تجهیزات روشنایی

- خدمات رفاهی: نشیمن ، نیمکت ، باربیکیو ، آلاچیق و آبخوری

- عناصر تزیینی: گلدان فواره ، آب نما و پرچم در تقسیم بندی دیگری، این عناصر به صورت کلی تر در چهار دسته تقسیم بندی شده اند:

الف) مبلمان خیابانی

ب) مبلمان پارکی

ج) مبلمان ترافیکی

د) ســازه های اطلاع رسانی و تبلیغاتی

مبلمان شهری از اثر گذارترین عوامل در فضاهای شهری در ذهن شهروندان هســتند، تا حدی که معمولا ساکنین و حتی گردشگران ، مناطق مختلف یک شــهر را با مبلمان و زیبایی های مخصوص به آن می شناسند. مبلمان به لحاظ موقعیت، ابعاد، تناســب، رنگ، فرم، شکل و حالت در فضاهای شهری تأثیرگذار هستند. تا در عین توجه به ابعاد زیبا شناختی شهر، پاسخ گوی نیازهای اســتفاده کننده از آن باشد. از طرف دیگر، انسان انتظار دارد در مواجه با فضایی خاص نســبت به مکان در او بوجود آید و ادراک مبلمان یــک خیابان، باید تأثیری روانی و عاطفی بر افــراد در معرض آن گذارد و احساســات آنان را برانگیزد، احســاس هویت، تعلق خاطر و انبساط خاطر نسبت به شهر را در شهروندان زنده سازد.

منبع :

https://www.moblodecor.com